در فاصله ای نه چندان دور از کلانشهر شلوغ تهران، اماکن بسیار زیبا و دیدنی در شرق استان وجود دارد که بازدید از آنها خالی از لطف نیست، شکوه آبشارها، قله ها و دشتهای رنگارنگ فیروزکوه و دماوند در کنار روستاهای تاریخی و اماکن باستانی ورامین و ری چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند و نعمات خدادادی و تمدن غنی ایران اسلامی را به رخ گردشگران داخلی و خارجی می کشد.
شرق و جنوب شرقی استان تهران شامل شهرستانهای دماوند، فیروزکوه، پردیس، ورامین، پیشوا، قرچک، پاکدشت و ری است که هر کدام از این شهرستانها به فراخور موقعیت اقلیمی، شرایط جغرافیایی و پیشینه تاریخی خود دربردارنده آثار باستانی، فرهنگی و تفرجگاه های طبیعی متعددی هستند.
ارتفاعات موجود در استان تهران که این استان را از همسایه شمالی خود جدا می‌کند از غرب به شرق افزایش یافته و در قله دماوند به حداکثر ارتفاع خود می‌رسد، کوه‌های سواد کوه و فیروزکوه در سمت شرق استان تهران قرار دارند که از شرق به ارتفاعات شهمیرزاد می‌پیوندند، از دیگر ارتفاعات می توان به کوه‌های حسن‌آباد و نمک در جنوب، بی‌بی‌شهربانو و اقاعذر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق اشاره کرد.
شهرستان دماوند:
شهرستان دماوند در مسیر تهران به فیروزکوه قرار گرفته و به دلیل وجود آثار تاریخی و سابقه سکونت، برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب در تابستان، جاذبه های طبیعی و... دارای نقش و اهمیت بسیاری در حوزه در جهانگردی استان است.
برج و مقبره شبلی مربوط به قرن پنجم هجری قمری، معروف ترین بنای تاریخی ناحیه بوده و قلعه باستانی گل خندان که در دوره ساسانی ساخته شده، از دیگر آثار تاریخی شهرستان دماوند است، مساجد، امامزاده ها و بقاع متبرکه که به سده های مختلف تعلق دارند، نیز در نقاط مختلف این شهرستان دماوند پراکنده اند.
قله دماوند
قله دماوند را بام ایران نامیده اند و در متون تاریخی نیز اشارات فراوانی به این کوه پرشکوه شده است، دماوند آشیانه سیمرغ، محل پرورش زال، محل به بند کشیده شدن ضحاک مار دوش توسط فریدون و محل و قوع بسیاری از اسطوره های ایرانی است.
دره گروبار
در دره گروبار درختان کهنسال ارس و گردو با قدمت چندین صدساله وجود دارد که قطر هر کدام از آنها به 14 متر می‌رسد. در این منطقه قدیمی سنگ آسیاب و قبرهای متعدد و بازار وجود داشته و در قدیم محل داد و ستد اهالی بوده است که از نظر میراث فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. این دره در غرب دریاچه تار واقع است و ادامه این دره به دریاچه تار منتهی میگردد.
آبشار جنگلک
آبشار جنگلک در 7 کیلومتری شرق شهرستان دماوند و محله روح افزا در دره گروبار قرار دارد. وجود درختان بید و رودخانه ای پرآب, آب و هوای مطبوع و دلپذیری را به این منطقه زیبا داده است. آبشار آینه رود در دماوند یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است. دسترسی به آبشار از طریق شرق شهرستان دماوند و تنگ گروبار امکان پذیر است.
روستای چنار شرق
از شهرستان دماوند و از میدان امام خمینی(ره)بعداز گذراندن پنج کیلومتر به روستای زیبایی می رسیم به نام چنار شرق؛ این روستا بر سر راه دریاچه تار قرار دارد به طوری که اگر کسی با ماشین بخواهد به دریاچه تار برود حتما باید از این روستا گذر کند. قلندر چشمه، چشمه سبزی یا حصارک، روستای لانه، زرین کوه و کوه گنجی، قلعه گل گنگک، گل گنگک،اشنه در یا اشنه زر، چشمه خلیل، قنات تنگه زهرا و حمام قدیمی چنار از جمله آثار طبیعی و تاریخی این روستاست که می تواند برای گردشگران جذاب باشد.
قله 2800 تل کمر
در غرب شهر دماوند کوهی نزدیک و متصل به شهر با نام تل کمر (سرکورک آبعلی) با ارتفاع 2800 متر وجود دارد که از طرف غرب به آبعلی و رودهن و از شمال غربی به پیست آبعلی و از شمال شرقی به چشمه آب معدنی معروف به چمشه اعلا متصل است. این کوه که غالبا سنگی است یکی از کوه های قابل دسترس و مورد استفاده کلیه اقشار مختلف مردم وعلاقمندان به طبیعت و کوهنوردی است.
امامزاده خلیل الله شهرستان دماوند
این آرامگاه با شالوده قلوه سنگ و ملات گچ و در ارتفاع بالاتر با آجرکاری بسیار زیبا و به سبک بناهای قرن 6 یا 7 هجری قمری ساخته شده است.
امامزاده عبدالله و عبیدالله شهرستان دماوند
این امامزاده از نوع برج های ترک دار با 33 ترک و گنبد رک و کاشی فیروزه ای رنگ می باشد. بنای حاضر اثری از دوران اواخر سلجوقی و اوایل مغول است.
منظره روستای ولیران
روستای ولیران (به زبان محلی وله رون) واقع در بخش مرکزی شهرستان دماوند در دهستان تاررود است. این روستا در فاصله چهار کیلومتری شمال کیلومتری جنوب 1/5 شرقی گیلاوند، متری 500 شهر دماوند و در فاصله شرق جاده آسفالته گیلاوند به دماوند قرار گرفته است. محوطه تاریخی ولیران نیز در فاصله متری جنوب روستای ولیران، 500 روی تپه ماهورهای میان این روستا در سمت شمال و روستای شلمبه در سمت جنوب و در حاشیه شرقی رودخانه تاررود واقع شده است.
بقعه شیخ شریف گیلیاردی (شیخ بغدادی)محله جیلارد دماوند
در ضلع غربی روستای جیلارد و بر بالای تپه ای منفرد که احتمالا ادامه ارتفاعات غربی روستا بوده و عبور جاده آنرا مجزا کرده است و در سمت شرق جاده ارتباطی گیلاوند به دماوند و در محوطه گورستان اسلامی بنای خشتی گلی نیمه ویرانی وجود دارد که به بقعه شیخ شریف گیلیاردی یا شیخ بغدادی معروف است. معماری موجود در بقعه شیخ شریف گیلیاردی متعلق به اوایل حکومت قاجار می‌باشد که در طول سالیان است چندین بار مرمت و بازسازی شده است.
جیلارد خود از محله های قدیمی است که نام آن گیلیارد بوده است
شهرستان پردیس و فیروزکوه
رودخانه جاجرود
کرانه های رودخانه جاجرود در شهرستان پردیس از قدیم الایام یکی از اصلی ترین نواحی تفرجگاهی مردمان تهران بوده و هست؛ "پل شاه عباسی" مستقر در مسیر این رودخانه با قدمتی 800 ساله یکی از بارزترین نقاط تاریخی شهرستان قلمداد می شود.
تنگه واشی
تنگه واشی را بی شک باید بارزترین جلوه اکوتوریسمی استان تهران دانست که البته بازدید از آن در ایام نوروزی به دلیل برودت دمای شهرستان فیروزکوه به گردشگران پیشنهاد نمی شود.
چشمه اعلا
در فاصله ۳۵۰۰ متری مرکز شهر دماوند و در دامنه ارتفاعات شمال غرب آن و در میان یکی از دره هایی که آبریز از غرب به شرق امتداد دارد و نهایتا به رودخانه مرکزی دماوند متصل می گردد، محوطه وسیعی وجود دارد که در حقیقت آغاز باغات و مناطق مسکونی دماوند ازآنجا می باشد که این نقطه را چشمه اعلاء می نامند.
غار رودافشان
غار رودافشان در روستایی به همین نام، ۱۰۳ کیلومتری شمال شرقی تهران و در رشته کوه‌های البرز قرار گرفته است.
دریاچه تار و هویر
چشمه و آبشار تیزآب یکی از جاذبه های گردشگری استان تهران است که به دلیل شرایط آب و هوایی ونوع آب منطقه همه ساله میزبان مسافران بسیاری است.
در ارتفاع بیش از ۲۹۰۰ متر از سطح دریا دریاچه ای به نام "تار و هویر" قرار دارد قرار داشته و از جمله دریاچه‌های آب شیرین کوهستانی قلمداد می شود، این جاذبه طبیعی در شرق شهرستان دماوند قرار دارد.
شهرستان ورامین
مسجد جامع ورامین
مسجد جامع ورامین نگین درخشان اماکن تاریخی و مذهبی در استان تهران است که جزو قدیمی ترین مساجد قاره آسیا و جزو 152 آثار برتر کشور است که قدمت آن به حدود 800 سال پیش می رسد.
قصر بهرام
این بنا در 154 کیلومتری تهران و سه کیلومتری شمال شرق کارونسرای عین الرشید قرار گرفته و از دوران صفویه برجای مانده است و قصر بهرام به عباس آباد نیز مشهور بوده که نقشه آن نیز به شکل کاروانسرایی چهار ایوانی، اطاقها در اطراف حیات مرکزی و اسطبلها در پشت آن است.
برج علاالدین
این برج یکی از زیباترین و منحضر به فرد ترین برج های استان تهران است و نکته مهمی هنری این بنا تزئین خارجی برج است که با کاشیهای فیروزه ای و شمسه های آجری (اختلاط رنگ فیروزه، لاجوردی و آجری) زینت خاصی به این برج داده است.
تالاب بندعلیخان ورامین
تالاب بندعلیخان یکی از تالاب های زیبا و جذاب در کشور است که در منطقه چرمشهر ورامین قرار گرفته است و شهرت این بند به دلیل آب بندهایی است که در پاییز و زمستان ایستگاه عظیم پرندگان وحشی و مهاجر آبزی است که از شمال کشور و سیبری خود را به این دشت می رسانند.
کاروانسرای دیر گچین
ورامین چندین کاروانسرای زیبا و جذاب دارد که یکی از بهترین و منحصر به فردترین آن، کاروانسرای دیرگچین است، این کاروانسرا که قدمتش به دوره ساسانی و به دوره قبل از آن می‌رسد در جنوب ورامین واقع شده و نامهای دیگری چون دژکرد شیر، دیر اجص، قصر الجس دارد.
هرچند آنچه امروز از این بنا بر جای مانده مربوط به دوره صفویه است که به شکلی اساسی تجدید بنا شده است، در این کاروانسرا علاوه بر 140 اطاق برای مسافران، آسیاب، مسجد و ساختمانی هشت ضلعی برای اقامت خواص وجود دارد.
پارک ملی کویر
پارک ملی کویر می تواند مقصد بسیاری از مسافران نوروزی به ورامین باشد و حیات وحش این پارک که مورد استقبال گردشگران قرارگرفته به دلیل تنوع و غنای گونه های وحشی به عنوان پارک ملی و یا ذخیره گاه پرندگان، خزندگان و حتی دوزیستان به شمار می رود و یوزپلنگ آسیایی و ببر از گونه های شاخص این پارک محسوب می شوند.
ورامین دارای امامزادگان متعددی است اما چندین امامزاده از ویژگی های جالبی برخوردار هستند که می تواند مقصد بسیاری از مسافران باشد، امامزاده یحیی(ع) مورد احترام اهالی ورامین بوده است، سبک معماری بنای امامزاده یحیی شباهت زیادی به مسجد جامع این منطقه دارد و شامل یک اتاق گنبد دار که دیواره های آن از خارج توسط یک سلسله اتاقهای کوتاه متعلق به دوره های بعد محاصره شده است.
کاروانسرای عین الرشید
کاروانسرای عین الرشید را می توان یکی از کاروانسراهای دیدنی ورامین ذکر کرد، این کاروانسرا در پارک ملی کویر و به فاصله دو کیلومتری قصر بهرام قرار دارد و قدمت این بنا مانند قصر بهرام به دوران صفویه بر میگردد.
امامزاده زید ابوالحسن (ع) از نوادگان امام سجاد(ع) و دارای شجرنامه قطعی است و به عنوان یک نگین درخشان در آسمان ورامین می درخشد.
قلعه ایرج
بازدید از قلعه ایرج با وسعتی حدود 120 هکتار را در سفر به ورامین نباید از دست داد و این قلعه بزرگترین قلعه باستانی در سطح استان تهران است اما در حال حاضر تنها دیوارهای پیرامونی با مصالحی از چینه و خشت و گل باقی مانده است.
شهرستان پیشوا
امامزاده جعفر پیشوا به واسطه آن که به فرزند امام موسی بن جعفر (ع) و برادر تنی امام رضا (ع) تعلق دارد، بسیار مورد توجه است و بنا به دوره صفویه تعلق دارد و گنبد فیروزه‌ای آن از دور نمایان می‌شود و کاشیهای معرق، گچ‌بری و آیینه‌کاری زیبایی خاصی به ایوان بلند داده‌اند.
روستای خاوه:
برای رسیدن به این روستا که از طبیعت بکر و آثار تاریخی متعددی برخوردار است باید ابتدا به شهر جوادآباد رفته و از این شهر 10 کیلومتر به سمت شرق پیمود تا بتوان از آثار تاریخی ، امامزاده ها و طبیعی آن بهره مند شد. هر گردشگری که قصد سفر به این روستا را دارد از وجود درختان زبان گنجشک که به طول 4 کیلومتر در دو سمت جاده قرار گرفته لذت می‌برد و از جمله جاذبه‌های دیدنی این روستا می‌توان به بنای تاریخی و آجری بقعه سید سلطان محمود خاوه‌ای، امامزاده علی، بقعه امامزادگان بی‌بی و زبیده، آب‌انبار، خانه و حسینیه احمدی‌ها و چند خانه-باغ قدیمی اشاره کرد.
آب انبار حصار گلی:
در شرق جاده پیشوا به مبارکیه در دو کیلومتری شرق جاده اصلی، روستایی به نام حصار گلی قرار دارد و این اثر تاریخی که تا اواخر دوره قاجاریه مورد بهره برداری قرار می گرفت، تمامی از آجر و ملات گچ شکل گرفته و راه دسترسی به مخزن آب از یک ردیف پلکان آجری امکان پذیر است.
تپه شغالی:
نوع و سبک تزئینات اشیای سفالی و نیز شکل ساخت ظروف و مواد تشکیل دهنده تپه شغالی نشان می دهد که این مکان در اواخر هزاره ششم پیش از میلاد برای زیست انتخاب شده است. تپه شغالی در تاریخ 11 شهریور ماه 82 به ثبت ملی رسیده است.
تپه سفالین پیشوا:
محوطه باستانی تپه سفالین شهر پیشوا که شامل زمینی وسیع به صورت تپه ماهورهای پراکنده است که به طور کامل پوشیده از سفالینه های خاکستری و آجری منقوش هزاره دوم و آغازین سده های هزاره اول قبل از میلاد است.
پارک بزرگ جنگلی:
این پارک با وسعت بیش از 40 هکتار یکی از بزرگترین و زیباترین پارکهای شهرستانهای جنوب شرق استان تهران است که پوشیده شده از درختهای سربه فلک کشیده سرو و کاج که زیبایی خاصی به شهر بخشیده است به طوری که از فواصل دور قابل رؤیت است.
یخچال طبیعی سنتی روستای طارند سفلی و علیا:
بافت اولیه مخزن یخچال که از عمق چهار متری زمین ساخته شده این گروه یخچالها که در سرزمین کویری ایران بنا شده است خود به تنهایی گویای یک ورق از سند تاریخ دوران گذشته از سرزمین ورامین را حکایت می کند که به صورت دایره ای با گنبد بلند با ارتفاع 9 متر از کف زمین است.
شهرستان قرچک
روستای پویینک:
برای رسیدن به روستای پوئینک قرچک از مسیری به طول 5 کیلومتر مملو از درختان زبان گنجشک و بید که قدمت بعضی از این درختان به 400 سال می‌رسد باید عبور کرد، در این روستا باغی است به نام باغ شازده میرزا که یکی از یاران میرزا کوچک خان بوده و با کناره‌گیری از مخالفت با رضاخان، این باغ را رضاخان به وی بخشید.
شهرستان پاکدشت
تپه ترپاق قلعه:
تپه ترپاق قلعه یکی از آثار دیدنی دوران قلب از اسلام است که در روستای فیلستان پاکدشت واقع شده است، این قلعه در یک کیلومتری جنوب غربی دهستان فیلستان و با مساحت 20 هزار متر مربع در شمار تپه های بزرگ استان تهران محسوب می شود.
یخچال یبر داغلان:
دیگر اثر ملی جالب این منطقه یخچال یبر داغلان است که در روستای یبر و داغلان و در فاصله دو کیلومتری شمال جاده اصلی تهران – خراسان و در کنار باغ اربابی روستا واقع شده است و این یخچال قدیمی دارای گنبدی مخروطی شکل به ارتفاع تقریبی هفت متر بوده و نمای بیرونی آن تماماً با کاهگل اندود شده و سطح داخلی آن با آجر بصورت مطبق پوشش داده شده است.
تپه و قلعه محمودآباد:
محوطه باستانی تپه و قلعه محمودآباد نیز در فاصله دو کیلومتری جنوب غربی دهستان فیلستان واقع شده که قطعات سفال و احجام فرهنگی یافته از آن، قدمتش را به اواخر هزاره اول قبل از میلاد و بعد از آن مربوط می کند و این تپه با آنکه آسیب فراوان از انسان و طبیعت دیده، همچنان عظمت خود را حفظ کرده است.
عمارت ناصریه:
در شمال روستای جمال آباد و در حاشیه غربی جاده جمال آباد به روستای خسرو و در میان محوطه ای باز واقع شده است؛ عمارت ناصریه یا کاخ ناصرالدین میرزا متعلق به یکی از فرزندان مظفرالدین شاه قاجاراست، این بنا در میان حیاطی است که در چهار گوشه حصار خشت و گلی آن چهار برج مدور فراگرفته و ورودی اصلی دارای یک در چوبی و دو لنگه منبت کاری شده است.
کاروانسرای خاتون آباد:
این کاروانسرا در غرب بخش "خاتون آباد" در فاصله 100 متری جنوب جاده اصلی تهران – خراسان وا قع شده است، کاروانسرای خاتون آباد در دوره قاجاریه و به سال 1238هـ .ش توسط روحانی معروف آن دوره "مرحوم حاج ملا علی کنی" ساخته شده است.
کاروانسرای کبود گنبد:
کاروانسرای کبود گنبد معروف به کاروانسرای شاه عباسی، در مرکز رو ستای کبود گنبد از توابع دهستان جمال آباد بخش شریف آباد واقع شده و این بنای تاریخی از جمله آثار باقی مانده از دوران رونق کبود گنبد است که با طرح چهار ایوانی و مصالح آجر و ساروج و لاشه سنگ ساخته شده است.
شهرستان ری
ری سابقه و قدمت شش هزار ساله دارد و تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به شمار می آید.
آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع)
آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یکی از زیارت‌گاه‌های بزرگ شیعیان جهان در شهرری واقع است. بقعه‌های امامزاده حمزه(ع)، برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر(ع) از فرزندان امام سجاد(ع)، مقبره‌های برخی از شاهان قاجار و شماری از علما نیز در همین مجموعه قرار دارد.
در شمال حرم حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) بازار ری واقع است. این بازار متشکل از دو راسته بازار است که در محل تلاقی خود تشکیل یک چهار سوق را می دهد. بازار ری دارای ساختاری متشکل از آجر، خشت و گل و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500 سال پیش) است.
تپه میل (آتشکده بهرام):
از آثار دوره ساسانیان در شهر ری است. گمان می‌رود که این بنا آتشگاه بهرام گور بوده باشد که در 12 کیلومتری جنوب شرقی به سوی ورامین بر بلندای تپه ای وسیع در روستای قلعه نو بقایای کاخی عظیم واقع است که به تپه میل مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا است که از دور بریا بنا بصورت شرقی و غربی است.
دژ رشکان:
در نزدیکی صفائیه و تپه چشمه علی قرار دارد. یکی از دژ و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفت و متعلق به دوره اشکانیان است.
چشمه علی:
قدمت چشمه علی به حدود هشت هزار سال پیش بر میگردد، زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمه‌ای دایمی واقع بربالای تپه ای گرد آمدند. به استناد روایت‌های مختلف مادر زرتشت نیز در این مکان متولد شده است. درباره آب چشمه گفته می‌شود که از جاجرود و قیطریه تأمین می‌شود و پس از گذر از راه‌های زیرزمینی، از دل تپه می‌جوشد.
باروی ری:
باروی ری دارای قدمتی شش هزار ساله است که احتمالاً مربوط به دوره مادها ست هم اکنون از این دیوار تنها حدود سه کیلومتر از بقایای این دیوار که قسمتی از آن بر روی صخره چشمه علی واقع شده باقی‌مانده است.
برج طغرل:
در شرق آرامگاه ابن بابویه در شهر ری واقع شده و از آثار به جا مانده از دورهٔ سلجوقیان می‌باشد. در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است.
برج نقاره خانه:
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه (طبرک) برج نقاره خانه به صورت هشت ضلعی ساخته شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ است و نمای آن تزیینات آجرکاری به همراه قوس های جناغی تزیینی دارد، این برج از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800 سال پیش) بر می گردد.
استودان گبرها:
استخوان گبرها، در شهر ری و دامنه شمالی کوه بی‌بی شهربانو قرار دارد. در این محل زرتشتیان اجساد مردگان خویش را طعمه حیوانات می‌ساخته‌اند. تاریخ احداث این دخمه ظاهراً به زمان ساسانیان و شاید جلوتر برسد.
زندان هارون:
در سمت جنوب شرقی تهران ،در فاصله 12 کیلومتری جاده تهران به خراسان (سه راه سیمان) در دامنه کوه های مسگرآباد واقع گشته است. بنای زندان به شکل مکعب مستطیل با ارتفاع 9 متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهنای یکسانی برخوردار است. زندان هارون از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100 سال پیش) است.
گنبد امیر اینانج:
از آثار تاریخی شهرری است. این بنا در پای کوه طبرک پایین برج نقارخانه واقع شده است. این محل به (حسام‌الدین سنقر اینانج) منصوب است. سنقر اینانج در آغاز از ممالیک سنجر بود که پس از شکست او از غزان از خراسان گریخت و به ری آمد (به سال ۵۳۲ شمسی) و در اواخر عهد سلطان محمدبن محمود از سلاجقه عراق ری را بدست آورده والی ری شد.
قلعه گبری:
یکی دیگر از قلاع محافظ هسته اوّلیه ری، قلعه گبری است که در حد جنوب شرقی ری قدیم و امروزه در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم در شهرک علایین واقع است.
ابن بابویه:
محمدعلی بن بابویه قمی معروف به ابن بابویه و شیخ صدوق، از مفاخر فقهای دنیای شیعه و محدث عالی مقام در نیمه دوم سده چهارم هجری است.
منبع: مهر
