یکی از بناهای ارزشمند متعلق به دوره سلجوقی دردماوند، مسجدجامع است که در طول تاریخ چندین بار بر اثر عوامل متعدد مانند زلزله تخریب و مجدداً برپا شده است.ب
مسجدجامع دماوند
موقعیت: مرکز شهر دماوند
قدمت: قرن پنجم هجری قمری
یکی از بناهای ارزشمند متعلق به دوره سلجوقی دردماوند، مسجدجامع است که در طول تاریخ چندین بار بر اثر عوامل متعدد مانند زلزله تخریب و مجدداً برپا شده است.بنا با دو شبستان در جهت شمالی - جنوبی همراه با ورودی نسبتاً بزرگی مزین به کاشی هفت رنگ و نقوش گل و بوته اسلیمی خودنمایی می کند.طاق نماها و پنجره ها با استفاده از کاشی هفت رنگ تزئین شده و کتیبه ای از جنس کاشی به شکل ردیفی در بخش فوقانی بنا دیده می شود. در طبقه زیرین مسجد و در جبهه شمالی آن شبستان کوچکی وجود دارد که هم دوره با بنای اولیه مسجد می باشد و به عنوان شبستان زمستانی ازآن استفاده می کرده اند. این قسمت از بنا در حال حاضر کاربرد اولیه را ندارد. قدیمی ترین بخش فعلی مسجد، منار آن است که اصالت اولیه خود را همچنان حفظ کرده است.
امامزاده عبدالله و خلیل الله (ع)
موقعیت: واقع در شهر دماوند
قدمت: قرن ششم و هفتم هجری قمری
بنای بقعه از برج های آرامگاهی ترکدار به شمار می رود که دارای 67 ترک زاویه دار با گوشه های تیز است.ضریح آن از جنس چوب مزین به منبت کاری است و متعلق به دوره صفویه می باشد.پی بندی و پی سازی بقعه با مصالح قلوه سنگ و ملات گچ است ولی در بخش های فوقانی شاهد بهره گیری از آجر و فنون آجرکاری هستیم.
امامزاده حمزه (ع)
موقعیت: روستای مبارک آباد، 43 کیلومتری جاده تهران - آمل
قدمت: قرون پنجم و ششم هجری قمری
بنا بر روی پلان هشت ضلعی احداث شده است.در بخش فوقانی هر یک از اضلاع هشتگانه با استفاده از هنر یزدی بندی تزئیناتی انجام داده اند. ورودی اصلی در بخش جنوبی بقعه قرار دارد. مصالح بکاررفته در ساخت بنا سنگ لاشه، سنگ های کف رودخانه و ملات گچ و ساروج است.تناسبات اضلاع و گنبد رک برافراشته بنای امامزاده حمزه مبارک آباد آن را در نوع خود منحصر به فرد کرده است.
برج یادمان شیخ شبلی
موقعیت: 270 متری شمال شرقی مسجدجامع دماوند
قدمت: قرون چهارم و پنجم قمری
بنای برج دارای پلان هشت ضلعی همراه با تزئینات آجرکاری به سبک سلجوقی است. گنبد آن از نوع مخروطی کوتاه بوده و در بخش تحتانی مرکز برج، سرداب مستطیلی شکل احداث شده است.مصالح مورد استفاده در بنای برج آجر، قلوه سنگ و ملات گچ می باشد. بنای برج شبلی شاهکار هنرآجرکاری دوره سلجوقی است و می توان آن را با مقبره امیراسماعیل سامانی و برج های خرقان قزوین مقایسه نمود.
امامزاده قاسم (ع)
موقعیت: روستای تاسکین
قدمت: قرون ششم و هفتم هجری قمری
بنای بقعه با پلان مدور و گنبدی دو پوش همراه با قوس عرقچین از داخل و نمای خارجی به شیوه رک احداث شده است.گنبد رک آن را می توان در شمار گنبدهای رک شاخص در منطقه دانست. ورودی بنا در ضلع شرقی آن قرار گرفته است و بنا از تناسبات فوق العاده برخوردار می باشد.
امامزاده هاشم (ع)
موقعیت: ضلع شمال غربی جاده تهران – آمل
قدمت: دوره معاصر
امامزاده در زمینی به مساحت بیش از 1000 مترمربع با چهار سفره انداز در جهت شمال و جنوب احداث شده است. مقبره و ضریح در سومین سفره انداز و در سمت غربی بنا واقع شده و ورودی بقعه در مقابل این سفره انداز تعبیه شده است. قسمت اعظمی از سقف و نیمی از بدنه بقعه با آئینه کاری مزین شده است. بنای تاریخی امامزاده و دو کاروانسرای مجاور آن که دارای ارزش فوق العاده بود، توسط اداره اوقاف تخریب و کلیه بناهای فعلی آن جدید الاحداث می باشد.
پل فردوسی دلیچایی
موقعیت: فاصله 97 کیلومتری جاده تهران – فیروزکوه
قدمت: اوایل دوره پهلوی
پل فردوسی دارای 5 دهانه است که 3 دهانه آن به یک اندازه و دو دهانه جانبی آن کوچکتر است. در قسمت فوقانی دهانه میانی یعنی قسمت شمال غربی و جنوب شرقی پل دو کتیبه وجود دارد که نام پل، سال احداث و اداره طرق ناحیه 8، روی آنها مرقوم شده است.طول پل 45 متر و عرض آن حدود 4/5 متر است.مصالح اصلی پل از سنگ های تراش دار و ملات سیمان است.
امامزاده عبدالله (ع)
موقعیت: روستای آئینه ورزان از توابع دماوند
قدمت: اواخر دوره ایلخانی
بنای بقعه از نوع برج های آرامگاهی با پلان هشت ضلعی و گنبد مخروطی می باشد.فضای داخلی بقعه با کاشی های منقوش چهارضلعی تزئین شده است.ضریح چوبی مقبره با استفاده از هنر منبت کاری تزئین و دارای کتیبه ای به خط نستعلیق مربوط به دوره صفویه می باشد. مصالح عمده بکار رفته در بنا قلوه سنگ، ملات گچ و در مواردی آجر است.
قلعه خوراب فاجان
موقعیت: ضلع غربی روستای فاجان دماوند
قدمت: پیش از اسلام و قرون اولیه اسلامی
قلعه بر بالای تپه ای مخروطی از جنس خاک احداث شده و از قراین چنین برمی آید که در گذشته محل اصلی روستای فاجان بوده است.در حال حاضر بر روی تپه شواهدی از معماری دیده نمی شود.اما شواهد فرهنگی فراوانی در سطح آن دیده می شود که حکایت از اهمیت تاریخی و فرهنگی آن در گذشته می نماید.
خانه تاریخی جناب دماوندی
موقعیت: محله احمدآباد دماوند
قدمت: اوایل دوره قاجاریه
شهر دماوند علیرغم دارا بودن پیشینه پررونق تاریخی طولانی، فاقد خانه تاریخی سالم ارزشمند می باشد. اکثر خانه های تاریخی آن تخریب و نوسازی شده اند.تنها خانه متعلق به دوره قاجار شهر دماوند که نسبتاً سالم مانده است، خانه جناب دماوندی می باشد که بخش هایی از آن متعلق به دوره صفویه و بخش هایی نیز متعلق به دوره قاجار می باشد. مالک این خانه ملاعلی میرزای معلم، معلم سلطان مراد میرزا (حسام السلطنه) پسر عباس میرزا، فاتح هرات بود. بعدها توسط وراث صاحب خانه مداخلاتی در بنای اصلی صورت گرفته است.
امامزاده برهان الدین (ع)
موقعیت: دماوند، روستای ویرانه
قدمت: دوره تیموری و صفویه
بقعه شامل برج مقبره ای با پلان هشت ضلعی است.معجر چوبی داخل مقبره با هنر گره چینی مزین شده است و بر روی آن کتیبه ای تاریخی مشاهده می شود. بخشی از نمای خارجی بنا در سال های اخیر توسط هیئت امنا امامزاده مرمت شده است.
پل تاریخی نمیر
موقعیت: شهر رودهن
قدمت: دوره صفویه و پیش از آن
پل در جهت شمال غربی – جنوب شرقی با یک دهانه در مسیر ارتباطی تهران – فیروزکوه احداث شده است.قوس دهانه پل به شکل جناغی و از جنس آجر می باشد. مصالح اصلی بکاررفته در پل سنگ لاشه و ملات ساروج است.به نظر می رسد قدمت این پل به قرون سوم و چهارم هجری بازگردد.اثبات این مدعا نیازمند پژوهش بیشتر در شالوده پل می باشد.
مسجدجامع کیلان
موقعیت: مرکز بافت قدیم شهر کیلان
قدمت: دوره ایلخانی و تیموری
یکی از مساجد ارزشمند تاریخی استان تهران، مساجد جامع کیلان است.صحن مسجد مستطیل شکل و در جهت شمالی – جنوبی احداث شده است. حد فاصل میان ستون ردیف اول تا دیوار، صفه ای به ارتفاع 60 سانتی متر احداث شده است.این فضاسازی در نوع خود پدیده ای نادر در ساخت مسجد به شمار می رود. عمده مصالح به کار رفته در این بنا سنگ، خشت و گل می باشد.مسجد دارای 3 ردیف ستون 5 تایی قطور مشهور به «پافیلی» است که یکی از شاخصه های مساجد دوره ایلخانی می باشد.
خانه تاریخی کیلان
موقعیت: شهر کیلان دماوند
قدمت: دوره قاجاریه و پهلوی
در حال حاضر از خانه مزبور یک اتاق و یک ایوان باقی مانده است. تیرهای سقف کنده کاری شده و سقف خانه با قطعات نازک چوب و گل پوشیده شده است. در سطوح داخلی بنا نیز نقوش اسلیمی و گل و بوته از جنس گچ دیده می شود. در شهر کیلان دهها خانه ارزشمند تاریخی وجود داشت که هر یک از آنها با استفاده از یکی از فنون معماری تزئین شده بود.اکثر خانه های یاد شده در چند سال اخیر تخریب و از میان رفته است.تصویر فوق بخشی از فضای داخلی یکی از خانه ها را نشان می دهد.
بقعه سیدگته میر (میرمطهر)
موقعیت: شهر آبسرد دماوند
قدمت: اواخر دوره صفویه
پلان بنا از نوع چلیپایی متشکل از دو مستطیل متقاطع است که زوایای آن دارای پس و پیش رفتگی هایی می باشد.گنبد آن از نوع آگون دار دوپوش است.تزئینات آجرکاری، کاربندی و یزدی بندی های زیرگنبد و طاق نماهای زیرپوشش داخلی ساقه گنبد دارای تزئیناتی از نوع نقوش اسلیمی ماری و گچ بری هایی به اشکال گیاهی می باشد و این از امتیازات ارزشمند معماری و هنری بقعه به شمار می رود.تزئینات داخلی بنا در نوع خود منحصر به فرد و فوق العاده زیباست.
خانه تاریخی محمدباقر علوی
موقعیت: مرکز بافت قدیم روستای مرانک دماوند
قدمت: اوایل دوره پهلوی
بنا دارای دو طبقه است و نمای آن پوشیده از آجر و سقف آن نیز با تیرهای چوبی و شیروانی پوشیده و از زیر با گچ اندود شده است.مصالح بکار رفته در بنا آجر و ملات گل آهک می باشد. روستای مرانک را باید مرکز خانه های تاریخی دماوند دانست که بیش از 16 خانه تاریخی ارزشمند دارد. بنا در طبقه دوم دارای دو ایوان، یکی در ضلع شرقی و دیگری در ضلع شمالی می باشد که هر یک در فصول تابستان و زمستان برای استفاده از طبیعت ساخته شده اند. این خانه یک نمونه از خانه های اعیانی اوایل دوره پهلوی می باشد.
امامزاده شاه مطهر(ع)
موقعیت: ضلع شرقی روستای مشهد دماوند
قدمت: قرون چهارم و پنجم هجری قمری
بقعه بر بالای صخره سنگی با دو ایوان در ضلع جنوبی و غربی و دو اتاق در میان آنها احداث شده است. پلان بقعه مستطیل شکل و زیرسازی آن با خاک و سنگ می باشد. مصالح عمده بنای بقعه قلوه سنگ، سنگهای لاشه و ملات گچی است.
امامزاده عبدالله و عبیدالله (ع)
موقعیت: فاصله 55 متری شمال مسجدجامع دماوند
قدمت: اواخیر دوره سلجوقی یا اواسط دوره ایلخانی
بنای بقعه با 32 ترک از برجهای ترکدار با گنبد رُک (مخروطی) و مزین به کاشی فیروزه ای رنگ است.علاوه بر آن در یکی از ستون های تزئین شده به شیوه معرق کاری کتیبه ای متعلق به دوره صفویه از مسجد قدیمی مجاور امامزاده باقی مانده است.بنای امامزاده عبدالله و عبیدالله از آثار معماری بسیار ارزشمند و در نوع خود منحصر به فرد می باشد.
