1.اقلیم:دماوند را می توان نیمه مرطوب با تابستان معتدل و زمستان سرد در نظر گرفت.

2.باد :جهت باد غالب در این ضهر غربی با تندی 6/3 متر بر ثانیه می باشد. در حالی که حدود 32% مواقع باد آرام بوده، میانگین سرعت باد وزیده شده طی ساعات دیده بانی در جهات مختلف نیز  در این ایستگاه 1/3 متر یر ثانیه و شدیدترین باد طی این مدت 12 متر بر ثانیه به ثبت رسیده است.

3.بارش: نتایج بدست آمده از مطالع بارش در شهرستان دماوند، توزیع غیر یکنواخت بارندگی ماهانه و فصلی آن را نشان می دهد. همچنین میزان بارش به علت کوهستانی بودن منطقه به طور یکسان نمی باشد. به طور کلی متوسط بارندگی سالیانه شهرستان 320 میلیمتر و در ارتفاعات 400 میلیمتر در سال است. بارش سالانه ایستگاه شهرستان دماوند 360 میلیمتر با حداکثر بارش روزانه 6/30 میلی متر، پربارانترین ماه، فروردین با 1/69 میلی متر و کم باران ترین ماه، تیر بدون بارندگی به ثبت رسیده است.

4.توپوگرافی: اراضی شهرستان  از لحاظ توپوگرافی حد واسط ارتفاعات کوهستانی و مرتفع بالای 3000 متر از سطح دریا و مناطق 2000 متری از سطح دریا، و مناطق تپه ماهوری و نیمه مرتفع و جنوبی که به ارتفاع 1500 متری از سطح دریا می رسد محدود می باشد.

5.دما: از نقطه نظر درجه حرارت، حداقل مطلق 6/26 و متوسط حداقل 3/3 و میانگین دمای سالانه 9/7 و متوسط حداکثر 12/5 و حداکثر مطلق 39/4 درجه سانتی گراد می باشد.

و از منظری دیگر می توان گفت از نقطه نظر درجه حرارت سردترین ماه سال به دیماه با میانگین 5 الی 8 درجه سانتی گراد و گرمترین ماه سال به تیر ماه با میانگین 25 و حداکثر 32 درجه سانتی گراد تعلق دارد.

دمای سالانه شهر دماوند 9/11، گرمترین ماه مرداد با میانگین 26/3 و سردترین ماه، با میانگین دمای 2/0 به ثبت رسیده است. بیشترین و کمترین دمای ثبت شده طی سال گذشته در دماوند 36 و 14- بوده است.گ

6.رطوبت نسبی: میانگین رطوبت نسبی  ماهانه در ایستگاه دماوند 46% می باشد که طی ماه های تیر تا بهمن بین 26% تا 46% تغییر می کند.

 

7.بررسى میزان فرسایش در حوزه آبخیز دماوند به کمک GIS :

چکیده

در این تحقیق ابتدا با کمک نقشه هاى توپوگرافى 1:50000 دماوند و رودهن ، مرز حوزه آبخیز دماوند مشخص گردید . این منطقه بدقت بروى نقشه زمین شناسی100000: 1دماوند و شرق تهران پیاده شد . نقشه آبراهه ها ، زمین شناسى ، گسلها و توپوگرافى منطقه رقومى گردیده و با کمک تصویر ماهواره اى منطقه از تصاویر ماهواره اى ETM با 7 باند ، شدت فرسایش به کمک GIS در حوزه آبخیز دماوند بررسى شد . در این تحقیق مشخص گردید که واحدهاى حساس به فرسایش اغلب در شمال و جنوب حوزه آبخیز دماوند استقرار دارند و مساحت زیادى از حوزه ، مقاومت بیشترى نسبت به فرسایش دارند . سپس با توجه به شدت فرسایش ، ‌نقشه سیماى فرسایش منطقه تهیه و راهکارهاى منطقى مبارزه با آنها ارائه گردیده است.

مقدمه 

 امروزه فرایندهاى فرسایش و رسوب گذارى مباحثى هستند که در علوم مختلف زمین شناسى ، جغرافیا ، عمران آب و آب خیزدارى مطرح میباشند . در این میان ، نحوه تشکیل رسوب ، انتقال و رسوب گذارى آن داراى اهمیت میباشد .

مشخص نمودن میزان فرسایش در حوزه هاى آبخیز به طرق مختلفى انجام مى پذیرد که مى توان به مطالعات رسوب شناسى ، روش PSIAC ، روش EPM ، روش GIS و . . . اشاره نمود . در این تحقیق میزان فرسایش حوزه آبخیز دماوند به کمک GIS و با نرم افزار Arc GIS مورد بررسى و مطالعه قرار گرفته است. 

بحث  

حوزه آبخیز دماوند ، در حد فاصل طولهاى 46،51 تا 14،52 شرقى و 35،32 تا 53،35 شمالى با حداکثر ارتفاع 4010 متر از سطح دریا در کوه چنگیز چال در ارتفاعات شمالى حوزه و حداقل ارتفاع 1250 متر در محل خروجى حوزه در ماملو واقع گردیده است[2] . از نظر زمین شناسى حوزه آبخیز دماوند در زون زمین شناسى البرز جنوبى قرار دارد . گسلهاى مهم این حوزه عبارتند از گسل مشا – فشم به طول تقریبى 40 کیلومتر و گسل رودهن در شمال حوزه و گسل مملوک در جنوب حوزه که باعث گردیده اند سازندهاى متنوعى از پرکامبرین
( مثل سازند سلطانیه ) تا کواترنر در حوزه آبخیز دماوند رخنمون داشته باشند .

مسئله فرسایش در حوزه هاى آبخیز ایران از موضوعات بسیار مهم اقتصادى و اجتماعى و عمرانى کشور ما محسوب میشود و متاسفانه سالانه بیش از یک میلیارد تن از خاک پر ارزش به هدر مى رود . فرسایش عناصر اصلى سازندهاى آبخیزها را تخریب میکند و باعث ویرانى اکوسیستم و سازهاى ساخت انسان میگردد . بشر به دنبال آن است که این عوامل فرساینده را بشناسد و راه حل اساسى براى آن بیاندیشد. دانستن نوع فرسایش ، علت و مکانیسم بوجود‌آمدن‌ آن کمک بزرگى به مهار فرسایش و مبارزه با آن مى نماید [3] .براى تعیین شدت فرسایش به کمک GIS ، ابتدا نقشه آبراهه ها ، زمین شناسى ، گسلها و توپوگرافى منطقه رقومى گردیده و وارد محیط GIS شدند. سپس نقشه هاى فوق ژئورفرنس گردید . تصویر ماهواره اى منطقه مورد مطالعه نیز از تصاویر ماهواره اى ETM با 7 باند بریده شده و به یک فایل جداگانه تبدیل شد . 

پردازش اطلاعات 

به منظور تعیین شدت فرسایش به کمک GIS ، عواملى مانندگسلهاى منطقه ، بعضى از واحدهاى زمین شناسى ، آبراهه ها ، مناطق آلتراسیون و زونهاى رسى ، مناطق داراى پوشش گیاهى و شیب داراى اهمیت تلقى گردیدند.  لذا اطلاعات زیر پردازش گردید:

1- گسلهاى منطقه تا فاصله 500 مترى ، صد متر به صد متر بافر گردید .

2- آبراهه ها تا فاصله 500 مترى ، صد متر به صد متر بافر شد.

3- از تصویر ماهواره اى ETM مناطق آلتراسیون و زونهاى رسى تشخیص داده شده و بصورت یک فایل جدا در آمدند .

4- از تصویر ماهوارهاى ETM مناطق داراى پوشش گیاهى تشخیص داده شد و بصورت یک فایل جدا درآمد .

5- مدل رقومى ارتفاعى DEM ساخته شد .از این مدل ، شیب دامنه ها تهیه گردید .

تلفیق لایه هاى اطلاعاتى 

در این بخش ، اطلاعات پردازش شده به شرح زیر با هم تلفیق گردیدند . لازم به ذکر است براى عوامل مهم و موثر ارزش یک در نظر گرفته شده است :

1- بافر گسلهاى منطقه تا فاصله 300 مترى به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و از حالت وکتورى به رسترى تبدیل گردید.

2- واحدهاى زمین شناسى حساس به فرسایش ، مثل واحدهاى آهکى ، رسى و ... به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و از حالت وکتورى به رسترى تبدیل شد.

3- بافر آبراهه ها تا فاصله 300 مترى به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و براى اینکه بتوان یک نقشه خروجى به روش Index overlay تهیه نمود از حالت وکتورى ( بردارى ) به رسترى تبدیل شدند.

4- آلتراسیونهاى تشخیص داده شده از تصویر ماهواره اى منطقه ، به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و به رستر تبدیل گردید.

5- مناطق فاقد پوشش گیاهى که از تصویر ماهواره هاى تشخیص داده شده بود ، به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و به حالت رسترى درآمد.

6- دامنه هاى با شیب 10 تا 30 درجه به علت فرسایش بالا ارزش یک گرفته و به رستر تبدیل شد.

در پایان لایه هاى فوق در محیط GIS و به روش Index overlay با هم تلفیق شده و نقشه تعیین شدت فرسایش به کمک GIS ، تولید گردید. با توجه به اینکه این نقشه داراى دقت بسیار بالا مى باشد ، مناطقى که داراى حداکثر نوع فرسایش از چهار نوع بدست آمده مى باشد ، به صورت یک نوع فرسایش مشخص  است .

 همان طور که در نقشه شماره 10 مشاهده مى شود سازندهاى حساس به فرسایش مساحت کمى از کل حوزه آبخیز دماوند را بخود اختصاص مى دهند ، سنگهاى حساس به فرسایش فقط در شمال و جنوب حوزه دیده میشوند و الباقى حوزه ، مقاومت بیشترى در برابر فرسایش دارند . با توجه به اینکه غالباً شدت فرسایش کم بوسیله فرسایش نوع ورقه اى ، شدت فرسایش کم تا متوسط توسط فرسایش نوع شیارى ، شدت فرسایش متوسط بوسیله فرسایش نوع آبراهه اى و شدت فرسایش زیاد بوسیله فرسایش خندقى ایجاد مى گردد [1] ، مى توان بدین طریق نقشه سیماى فرسایش منطقه را نیز تهیه نمود. تعیین نقشه سیماى فرسایش کمک میکند تا راه کارهاى منطقى براى مبارزه با فرسایش پیدا نمود . براى تهیه نقشه سیماى فرسایش میتوان فرسایش کم را به فرسایش ورقه اى ، فرسایش کم تا متوسط را به فرسایش شیارى ، شدت فرسایش متوسط را به فرسایش آبراهه اى و شدت فرسایش شدید را به فرسایش نوع خندقى نسبت داد . 

 ◊◊◊◊◊◊◊

 

 نتیجه گیرى 

همان طور که مى دانیم سازندهایى که تحت تاثیر فرسایش سطحى هستند مواد حاصل از فرسایش خود را اغلب به هنگام بارندگى تولید مى نمایند . با توجه به اینکه اکثر نزولات آسمانى در این حوزه ، بصورت برف است ، لذا فرسایش سطحى رسوب کمى را وارد شبکه هیدروگرافى منطقه مى نماید . با این وجود به جهت کاهش اثرات این فرسایش باید از شخم بى رویه در اراضى و همین طور آبیارى غلط آن جلوگیرى نمود .

در مقابل فرسایش شیارى سهم بیشترى در ایجاد و انتقال رسوب دارد . براى کاهش اثرات این فرسایش باید تعداد دام در مراتع را کاهش داده و اراضى دیم را که کم بازده نیز میباشند به کشت دائمى تبدیل نمود و همین طور در زمینهایى که فاقد عملیات زراعى بوده و داراى شیب نیز هستند پوشش گیاهى ایجاد کرد تا بدین طریق بتوان قدرت آبهاى جارى در ایجاد شیار را کاهش داد .

با توجه به اینکه شدت فرسایش در دامنه هایى که داراى فرسایش خندقى هستند زیاد است و سهم آنها در انتقال رسوب به شبکه هیدروگرافى قابل ملاحظه است ، مبارزه با این نوع فرسایش بسیار ضرورى است . تشدید و یا کاهش این فرسایش تحت تاثیر فعالیتهاى انسانى متغیر است . بنابراین براى مبارزه با این نوع فرسایش باید فعالیتهاى انسانى در منطقه اصولى انجام گیرد و یا متوقف گردد و راه دوم این است که عملیات اصلاحى آبراهه ها و خندقهاى ایجاد شده ، صورت پذیرد .

در آخر پیشنهاد میگردد با توجه به اینکه دسترسى به سازندهاى منطقه و مطالعه آنها از نظر نوع و میزان فرسایش از نزدیک به دلیل کم بودن راههاى دسترسى بسیار مشکل و هزینه بردار است ، فرسایش حوزه‌آبخیز دماوند از روشهاى دیگر مطالعه و بررسى فرسایش نظیر روش پسیاک مورد مطالعه و تحقیق پژوهشگران این امر قرار گیرد .

◊◊◊◊◊◊◊

 منابع: 

1) احمدى ، ح. ،1375، ژئومورفولوژى کاربردى ، انتشارات دانشگاه تهران.

2) شرکت خدمات مهندسى جهاد،1370 ،طرح جامع آبخیزدارى حوزه آبخیز دماوند، گزارش هوا و اقلیم شناسى .

3) ضیائى ، ح.، 1380، اصول مهندسى آبخیزدارى ، انتشارات دانشگاه امام رضا .

4) نقشه زمین شناسى 1:100000 دماوند ، سازمان زمین شناسى و اکتشافات معدنى،1376.

5) نقشه زمین شناسى 1:100000 شرق تهران ، سازمان زمین شناسى و اکتشافات معدنى، 1379.

 
8.نگاهی گذرا به کوه های شهرستان دماوند: شهرستان دماوند منطقه ای کوهستانی و سرسبز است که در دامنه جنوب سلسله جبال البرز و مرکزی و در 50 کیلومتری قسمت شمال شرقی استان تهران واقع شده است که به لحاظ آب و هوای معتدل و سرسبزی، آن را بغ شهر می گویند.

دماوند از شمال به استان مازندران، از جنوب به گرمسار  و ورامین و از شرق به فیروزکوه و از غرب به تهران و لواسانات محدود می باشد. مساحت این شهرستان بالغ بر 2800 کیلومتر مربع و ارتفاع متوسط آن از سطح آب های آزاد 2000 متر و  از نظر موقعیت جغرافیایی بین 35/40 درجه در عرض شمالی و 50/53 درجه در طول شمالی واقع شده است.

شهرستان دماوند از طبیعتی دیدنی و زیبا در مناطق مختلف برخوردار بوده ودارای چشمه سارها و دره های سرسبز و باغ های حاصلخیز می باشد که از عمده ترین مراکز دیدنی  آن می توان رشته کوه های البرز (قره داغ)، دیارچه تار و هویر، غار رودافشان، چشمه آب معدنی، چشمه اعلاء، چشمه تیزآب، پیست آبعلی و کوه های مترفع آن را نام برد.

  • کوه های دماوند

بخش زیادی از شهرستان دماوند کوهستانی است. به طوری که در شمال شهرستان یکی از رشته کوه های سلسله جبال البرز جنوبی همچون دیواری استوار و سربه فلک کشیده از غرب (امامزاده هاشم) به طرف شرق (نمرود و فیروزکوه) به نام رشته کوه های قره داغ که نام محلی آن ماز می باشد به طور 64 کیلومتر امتداد دارد.

این رشته کوه ها یکی از بزرگترین خط الراس های ایران با 24 قله ی مرتفع می باشد که  12 قله ی آن با ارتفاع بیش از 4 هزار متر است و بلندترین آن با ارتفاع 4250 متر با نام مشهور دوبرار شرقی است و از همین رو این خط الراس را به این نام ( دوبرار) می نامند.

اگر بر فراز این خط الراس صعود نمایید قله دماوند را آن چنان با صلابت و سترگ مشاهده می کنی که با همه ی سفیدی و یخچالی بودنش همچون دژی استوار گرمی آتشفشان آن را که هزاران سال خاموش گشته، حس خواهی کرد.قله های این خط الراس از طرف غرب با نام بزم چال با ارتفاع 3500 متر شروع شده و در شرق به آخرین قله به نام کوه آب باریک نمرود فیروزکوه با ارتفاع 3100 متر خاتمه می یابد.

قله های معروف و بلند این خط الراس از غرب به طرف شرق عبارتند از: چنگیز چال یک (با ارتفاع 4050 متر)، انگمار 1 و 2(با ارتفاع 4150 متر)، دوبرار شرقی (4250 متر) و سوز چال (4150 متر) که همه ساله تعداد زیادی از گروه های کوهنوردی به این ارتفاعات خصوصا دوبرابر صعود می نمایند.

  • زرین کوه

در 15 کیلومتری شرق دماوند درجنوب دریاچه تار و هویر یکی از کوه های دماوند با نام «زرین کوه» با قامت 3850 متر در برابر دوبرار سر تعظیم فرود آورده است. از فراز آن مناظر بسیار زیبا و بدیعی جلوه گر می باشد. نمای بسیار زیبا و جذاب قله دماوند از ورای خط الراس باشکوه دو برار و دیدن دو دریاچه تار و هویر در زیر دیوار هولناک شمالی زرین کوه مناظری است که مدتی دیدگان هر بیننده ای را به خود مشغول می سازد.

قله زرین مکان مناسبی برای شناسایی مسیرها و بررسی قلل خط الراس 64 کیلومتری قره داغ (ماز) است. این کوه ها با تکه برف های زمستانی که روی گرده ها و یالهای خود دارند، جلوه ویژه ای به مناظر اطراف بخشیده اند. اگر به جنوب زرین کوه بنگرید سرسبزی باغ های جابان، سربندان و آبسرد همچون جنگلی مسطح جلوه گر می باشند. در افق دورتر کوه های جنوبی دماوند شامل کوه قوچ (2622 متر)، کوه قره قاچ (2546 متر)، خزک (2587 متر) و ... را مشاهده می کنید.

در دامنه جنوب غربی زرین کوه، کوه خاکی (3450 متر)، کوه گنجی (3600 متر) و کوه اشنه در (3050 متر) پیش درآمدهای صعود به این قله می باشند. در صعود غرب به شرق (مسیر سرکسیل) این ارتفاعات را یکی پس از دیگری مشاهده خواهید نمود. با نیم نگاهی به شرق زرین کوه دو کوه به نام های سل (3650 متر) و چمنداب (3300 متر) و دره بسیار زیبا و سرسبز دهنار، هویر، یهر، مومج را مشاهده خواهیید کرد.

  • تل کمر (سرکورک آبعلی)

در غرب شهر دماوند کوهی نزدیک و متصل به شهر با نام تل کمر (سرکورک آبعلی) با ارتفاع 2800 متر وجود دارد که از طرف غرب به آبعلی و رودهن و از شمال غربی به پیست آبعلی و از شمال شرقی به چشمه آب معدنی معروف به چمشه اعلا متصل است. این کوه که غالبا سنگی است یکی از کوه های قابل دسترس و مورد استفاده کلیه اقشار مختلف مردم وعلاقمندان به طبیعت و کوهنوردی است.

اگر قصد صعود به کوه تل کمر را داشته باشید پس از گذشتن از یک سوم مسیر، نوک قله دماوند که در غالب اوقات تکه ابری روی آن را پوشانده به شما خوش آمد می گوید و اگر طی طریق کنید و به قله برسید مناظر زیبا و بی نظیری از قله دماوند با تمام قامت، رشته کوه های البرز (ماز) از امامزاده هاشم تا دو برار و سوزچال با صلابت هر چه بیشتر و کوه های دامنه این رشته جبال را  همراه با زیبایی شهر دماوند مشاهده خواهید کرد.

اگر به غریب نگاهی بیندازید  با کمی کاوش و کنجکاوی یکی دیگر از کوه های رشته جبال البرز یعنی «توچال» را که گاها در دود و دم و هوای آلوده تهران در حال محو شدن است را خواهید دید.

قابل ذکر است که در دامنه جنوبی این کوه در سال 82 توسط هیئت کوهنوردی دماوند دیواره ای به طول 30 متر با رول کوبی دو مسیر ایجاد گردیده است که کلاس های آموزش سنگ نوردی بر روی این دیواره صورت می گیرد.

 

 9.هوا: آب و هوای شهرستان در مناطقی تحت تأثیر جریانات اقلیمی کویری خشکتر و در مناطقی  تحت تأثیر توده های مرطوب شمالی و سرد جنوبی پرباران تر می شود.